DÎWANA HERBÊ ÛRFÎ – Îfadeya Merhûm Ahmet Ramîz
Îfadeya Naşir
{Li gor nusxeyeke din: Îfadeya Merhûm Ahmet Ramîz e.}
Sala 323’yan
{Rûmî 1323, mîladî 1907 e.}
bû ku xebera mirovek ji mirovên tekane yê xwedî zîrekiyeke atêşpareyî, bi navê Seîdê Kurdî ku ji pişta lûtkeyên çiyayên Kurdistanê yên berz, bilind û asê hildihat û di asoyên Stenbolê de, li dormedorê olan dabû û hin mirovên tebîet bimeraq her ku wî newazeyê maderzayî didîtin, ji sexîtiya gencîneyên bêdawî yên cîderka afirandinê dihesidîn; bi serê wan nediket çawa ev kûreya zîrekî di nav van cil û bergên kurdî de, li nav wan şal û şapikan, dikare wisan veşarî bimîne; lewma piraniya wan xesîsên zexel û gelac, heyfa hemû hisên xwe yên zelîlbûyî, li gotineke biheqeret bar dikirin: Dîn e!
Bi rastî jî Seîdê Kurdî bi zêdezîrekiyê li sînorê dînitiyê bû, lê belê dînitiyeke wisa ku ev rêzikên helbestvanekî, ji wê rihbilindî, kemilîn û eqlê wî re tercumaniyeke baş dikin: Dînitî di serê min de dişuxule, fikrê agirîn e,
Dînitî di serê min de yê min, zîrekiyeke zêde ye.
Ji dînitiya min re rêber; rewneqiya balayî,
Bendewarê dînitiya min e, niyeteke bêpayan.
Belê Seîdê Kurdî bi baweriya ku dê selexaneyên siyaseta Yildizê ku dixwaze Kurdistana şûrezar bi bêperwerdehiyê bikuje, bihejîne hatibû Stenbolê, digel ku gerdûnê nikarîbûye serayên xweşik di îdraka wê de ava bike. Berî were Stenbolê gelek caran ji Wanê, Bedlîsê, Sêrtê, Mêrdînê û Erzerûmê hat nefîkirin. Bi hatina wî ya Stenbolê re, ji aliyê Ebdulhemîd ve jî bi awayekî ciddî lê çavdêrî hat kirin û hat girtin. Dawiya dawî rojek hat ku Seîdê Kurdî şandin Uskudarê, Nexweşxaneya Toptaşiyê. Ji ber ku ihtîmala îqazkirina hin mirovên di girtîxaneyê de hebûn. Serê her kêliyê wan ew ji timarxaneyê der dixist. Mizgîniya miaş û rutbeyê didanê. Hezretê Seîd weha digot: “Ez ji bo ku li Kurdistanê dibistanan bidim vekirin hatime. Tu daxwazeke min a din nîn e. Ez vê dixwazim min tiştekî din navê.” Bi gotineke din, du tişt dixwestin: Hewl dida ku li her deverên Kudistanê dibistan bida vekirin, tiştekî din nedixwest.
Erşê qeneetê, bûye buhişta bêminet ji me re,
Bawer bike em danakevin cihê îdarekirinê Bilintirînê meqam û mewqiyan,
Li gorî wijdana me, piçûkxistina zaliman e.
Şeva ku li Şehzadebaşî konferanseke girseyî hatibû lidarxistin, bi heybet û ezemet derketina wî ya ser dikê û vegotina wê gotara belîx û bêteref bi qasî berfirehiya zanîna Seîd, di qehremanî û fedekariyê de jî bêmenendiya wî diselimîne. Ji ber ku Seydayê zana çi ew şev, çi şeva bêyom a 31’ê Adarê, bi şîretên hêjayî welatekî, xwe davête eresa meydanê, dema ji bo vê yekê weha dihate îqazkirin, “di demên weha bi xetere de, divê tu ji bo berjewendiya me gişan, canê xwe yî qîmetdar biparêzî” lê wî digot; “Dersa baştir ew ders e ku mirov di riya rastiyê de kenê xwe bi mirina xwe bîne.”
Li hember fikra “Ev jiyan, ji bo ku mirov bikaribe di cih de bimire lazim e.” Bi van rêzikan bersiv dida:
Em hînbûyî ne, tirsa mirinê me eleqedar nake.
Di riya dad û heqiyê de, me rihê xwe nidir kiriye.
Ji bo ku mirov bikaribe pak û paqijiya ruhê Seîdê hişyar û egîtî, wêrekî û fedekariya wî ya bêdawî fêm bike û ji bo bi awayekî berdewamî bi bengîtiyeke dildarî bi wî ve were girêdan; weke mînak, ji devê Kahriyat î meşhûrê vegotina lehengiyê, guhdarîkirina perçeyekî wî bes e. Birûxîne seraya zîndanî, kevirên wê li seriyan bide!
Daxîne erdê rojê, sitêrkan vebavêje felekan.
Hilqetîne serê zilimdar, dilê bêrehim biqijilîne.
Bibe ava heyatê ji me re, bibe agirê mirina herikbar.
Rojekê, mirovekî xuyanî, behsa pêwistiya wergirtineke li gorî zanebûna wî ji Bedîuzzaman re dike. Yê navborî weha vedibêje: “Hûn, qaşo Avusturyayê boykot dikin. Dîsa hûn serpoşên ku ew dişîne didin serê xwe. Îca, ez tevekê Ewropayê boykot dikim, tenê berhemên welatê xwe werdigirim”.
Îroj, Seîdê Kurdî vegeriya Kurdistanê. Piştî dît, hin rojnamevan ên ku diviyabû li hember fitne, fesadî û hîlekariya Stenbolê, ji fikran re bibûna murşîd û rêber, bûbûn sedema tevekê xerabî û cihderka felaketan. Tehemula ew çend cînayetên aşkere yên li ber çavan nekir; bêhêvî û dilşikestî vegeriya çiyayên xwe yên wehşetzar, lê belê henûn û fedakar û namûsperwer. Wî, ya rast kir. Kî dizane, belkî xebateke wî ya herî hêja ev be.
Ahmed Ramîz
*-*-*
Dîwana Herbê – 5
ÖNSÖZ
{(*) Not: Bu eser, 1911 ve 1912 yıllarında iki defa tab’edilmiş, her iki tab’ı da Kürdîzâde Ahmet Ramiz tarafından gerçekleştirilmiştir. 1912’deki ikinci tabında, eserin nâşiri Ahmet Ramiz’in bu önsözü baştarafında neşredilmiştir. Bu önsözün ehemmiyetinden olsa gerektir ki, Bediüzzaman Hazretleri bilahare eseri bazı tasarruf ve tashihlerden sonra neşrettirdiğinde ondan mühim kısımlarını beraberce neşrettirmiştir.. Biz ise onun tamamını derc ediyoruz. -Naşir-}
İFADE-İ NAŞİR
323 senesi (1907) zarfında idi ki; Kürdistan’ın yalçın, sarp ve âhenîn mavera-i şevahik-ı cibalinde tulû’ etmiş Said-i Kürdî isminde nevadir-i hilkatten ma’dud bir ateşpare-i zekânın İstanbul âfâkında rü’yet edildiği haberi etrafa aksetmiş; ve fıtraten mütecessis olan bazı kimseler o hârika-i fıtratı peyapey gördükçe, mâder-i hilkatin hazain-i lâ-tefnasındaki sehaveti bir türlü hazmedemeyenleri, şu Kürd kıyafetinde, o şal ve şalvar altında, öyle bir kânun-u dehânın ihtifa edebileceğini bir türlü anlamıyarak; âtıl ve müzevver olan ekseriyet-i hasise, zelil olan hissiyat-ı umumiyesini bir kelime-i tezyifin manâ-yı intikamında telhis etmişlerdi: Mecnun!..
Said-i Kürdî filvaki’ ifrat-ı zekâ itibariyle hudud-u cünûnda idi. Fakat öyle bir cünûn ki; onun ulvî ruh, kemâl ve aklına bir şairin şu mısralarında tercüman-ı zîşanı olmuştur:
Cünûn başımda yanar, ateş-i maâlîdir
Cünûn başımda benim bir zekâ-i âlîdir.
Benim cünûnuma rehber ziya-yı ulviyet,
Benim cünûnumu bekler azîm bir niyet…
Evet Said-i Kürdî İstanbul’a, şûrezâr Kürdistan’ın maarifsizlikle öldürülmek istenilen kâinat idrakinde yapamadığı kâşanelere bedel, Yıldız siyasetlerini zelzelelere vermek azmiyle gelmişti. Daha İstanbul’a gelmeden Van’dan, Bitlis’ten, Siirt’ten, Mardin’den, Erzurum’dan defaatle nefy olundu. İstanbul’a gelmesiyle beraber, Merhum Sultan Abdülhamid tarafından da suret-i ciddiyede tarassud altına aldırıldı ve tevkif edildi. Nihayet bir gün geldi ki, Said-i Kürdî’yi Üsküdar’a Toptaşı’na (Toptaşı Hastahanesi) yolladılar. Çünki hapishanede ikaz edilecek kimseler bulunmak muhtemeldi. Tımarhaneden (Eserin ilk matbu’ nüshalarında “Bimarhaneden” şeklindedir) iki de bir de çıkartılır; maaş, rütbe tebşir edilirdi. Hazret-i Said: “Ben Kürdistan’da mekteb (üniversite) açmak üzere geldim, başka bir dileğim yoktur.. Bunu isterim ve başka bir şey istemem” derdi. Tabir-i âherle Bediüzzaman iki şey istiyordu: Kürdistan’ın her tarafında mektebler açtırmak istiyor, başka bir şey almamak istiyordu…
Arş-ı kanaat oldu behişt-i gına bize,
Biz etmeyiz zemin-i müdaraya ol emin.
Mensabların, makamların en bülendidir,
Vicdanımızca mensab tahkir-i zâlimin.
Şehzadebaşı’nda şematetle bir konferans verildiği gece, kemâl-i mehabetle sahneye çıkıp irad ettiği nutk-u belîg-i bîtarafane, Said’in ihata-i ilmiyesi kadar hamaset ve fedakârlıkta da bîmenend olduğunu teyid eder.
Gerek o gece, gerek menhus 31 Mart’ta cihan-değer nasihatlarıyla ortaya atılan hoca-i dânâya; “böyle tehlikeli avanda vücûd-u kıymetdarının sıyaneti, nef’an lil-umum elzem olduğu” ihtar edildiği zaman: “En büyük ders, doğruluk yolunda ölümünü istihkar dersi vermektir…”
“Yerinde ölmek için bu hayat lâzımdır” fikrine karşı:
Aşinayız, bize bîganedir endişe-i mevt.
Adl ü Hak uğruna nezreylemişiz cânımızı.
mısraı ile mukabele ederdi.
Said-i hüşyarın safvet-i ruhunu, besâlet ve şecaatini, fedakârlığındaki nihayetsizliğini anlamak ve ona ebedî bir rabıta-i aşkla bağlanmak için lisan-ı hamasetinden meşhur Kahriyat’ın ezcümle şöyle bir parçasını dinlemek kifayet eder.
Saray-ı zindanı yık, taşlarını başlara vur!
Yere indir Güneşi, yıldızı eflâka savur.
Ser-i bîdadı kopar, kalb-ı ta’dayı kavur,
Ol bize ab-ı hayat, ateş-i seyyal-ı memat. Bediüzzaman’a zurafadan biri, bir gün: İrfanıyla mütenasib bir esvab iktisası lüzumundan bahseder. Müşarün-ileyh: “Siz Avusturya’ya güya boykot yapıyorsunuz.. Yine onun yolladığı kalpakları giyiyorsunuz! Ben ise, bütün Avrupa’ya boykot yapıp, yalnız memleketimin mamûlâtını giyerim” buyurmuştur.
Elyevm, Said-i Kürdî Kürdistan’a döndü. İstanbul’un heva-yı gıll ü gışşından ve tezviratından; bedraka-i efkâr olmak lâzım gelen gazetecilerin -bazılarının- bütün fenalıklara bâdî, bütün felâketlerin müvellidi olduklarını görerek, bu derece açık cinayetlere tahammül edemeyerek me’yus ve müteessir (olarak) vahşetzâr fakat munis, fakat vefakâr ve nâmusperver olan dağlarına döndü. İsabet etti. Kimbilir, belki en büyük icraatından biri de budur.
Ahmed Râmiz
Asar-ı Bediiyye – 413
