Türkiye'de içme sularının sertlik oranı yüksek olduğu için iyot eksikliğinin sık görüldüğünü belirten Medical Park Göztepe Hastane Kompleksi Endokrinoloji ve Metabolizma Hastalıkları Uzmanı Prof. Dr. Ayşe Çıkım Sertkaya; iyotun önemini şöyle anlatıyor: "İyot, başta tiroid hormonları içinde yer alan ve bu hormonlar aracılığı ile hemen hemen tüm hücrelerimizde çok önemli görevleri olan bir element. Vücudumuzda iyodu üretemiyoruz ve gıdalardan elde ediyoruz. Bu nedenle, başta deniz ürünleri olmak üzere muz, çilek, yumurta, kırmızı et gibi gibi iyot bakımından zengin gıdalar tüketmeliyiz. Yemeklere piştikten sonra tuz ilave edilmelidir; yoksa iyot, pişen yemeğin buharı ile kaybolur." Prof. Dr. Ayşe Çıkım Sertkaya, iyot eksikliğine karşı alınması gereken önlemlerle ile ilgili bilgi verdi...
Vücuttaki iyotun neredeyse tamamı tiroid bezi tarafından hormon üretimi için kullanılır. Kalp hareketlerini düzenleyen, uyarılan sinirlerin verdiği yanıtı düzenleyen, canlıların büyüme hızını ve metabolizmayı denetleyen, hücrelerde yaşamamız için gereken proteinlerin üretilmesini sağlayan tiroid hormonu salgısını doğrudan etkileyen iyot elementi, vücuda yeterli miktarda alınamadığında birçok soruna neden oluyor.
İyot bir coğrafi bölgede toprakta ve kaynak sularında yetersizse, o bölgeden elde edilen gıda maddelerinde ve içme sularında da yetersizdir. Ülkemizde içme suları, genel olarak sertlik oranı yüksek olduğu için iyottan fakirdir. İç Anadolu, Trakya ve Karadeniz'in dağlık kısımlarında bu nedenle iyot eksikliği sık görülür. Deniz kıyılarında yaşayanlarda ise iyot eksikliği çok daha az görülmektedir. Tuzların iyotlandığı ülkelerde iyot yetersizliği daha az görülür.
İyot metabolizması asıl olarak tiroid bezinin hormonlarının yapısında bulunur. Tiroid hormonları ise; hücrede ana enerji yollarının ve hücrenin çalışması için gerekli enzim denilen maddelerin yapılması için gerekli olan hormonlardır.
SAÇ DÖKÜLMESİNE NEDEN OLUR
Kişide iyot eksikliği orta derecedeyse, tiroid bezi hormon üretmek için olduğundan daha fazla çalışır. Böyle durumlarda tiroid bezi büyür yani guatr oluşur ancak bu büyüme kişinin metabolizmasını etkilemez ve kişinin metabolik olarak sağlığı bozulmamış olabilir. Öte yandan uzun süreli eksiklik durumlarında tiroid hormonlarının yetmezliği ortaya çıkar ve o bireyde hormonlara bağlı bazı sağlık problemleri gelişmeye başlar.
İyot eksikliği olduğunda tiroid hücrelerinin çalışma şekli zamanla bozulur. Buna bağlı olarak kişide nodul oluşumu, hipotiroidizm ve gebelerde bebekte gelişim sorunları görülebilir.
Hipotiroidi; saç dökülmesi, cilt kuruluğu, yüzde şişkinlik, kaslarda gevşeklik, güçsüzlük, kilo artışı, kadınlarda adet bozuklukları ve zihinsel tembellik gibi belirtileri olan ve tedavi edilmesi gereken bir hastalık tablosudur.
Anne karnında bebeğin kendi tiroid bezinin gelişmesi ve işlev yapabilir hale gelmesi, gebeliğin yaklaşık ilk iki ayı içinde (7-8 hafta) gerçekleşir. Bu süreçte bebeğin sinir sistemi ve beyninin gelişimi için annenin tiroid hormonları gereklidir. Bu nedenle annenin sağlıklı ve normal çalışan bir tiroid bezi ile gebe kalması bebeği için son derece önemlidir.
Annede gebelik esnasında hipotiroidi var ise; bunun şiddeti ile orantılı olarak bebekte bazen geri dönüşümsüz zararlar ortaya çıkacaktır.
GEBELİKTE İYOT TAKVİYESİ ŞART
Annedeki iyot eksikliği, bebekte gelişme problemleri ve doğumsal anomalilere neden olabilir. Gebeliğin ortalarında anne karnında bebeğin kalbinin durması gibi ciddi risk taşımaktadır. Annenin iyot eksikliğinde, doğacak bebekte hipotiroidi ve kretenizm problemi de oluşabilir.
Bu durumun gebelik öncesi veya gebeliğin başında yapılacak tetkiklerle tespit edilerek tedavinin başlanması hayati önem taşımaktadır. İyot eksikliği tedavisi oldukça kolaydır. Kişinin durumuna göre tiroid hormonu veya iyot tablet takviyeleri ile destek tedavisi yapılabilir.
Gebelerin normal insanlardan daha çok iyot ihtiyaçları vardır. Bu nedenle tahliller yapılmalı ve gerektiğinde mutlak suretle iyot ihtiyacı tedavi edilmelidir. İyot eksikliği veya hipotiroidi gibi nedenlerle ilaç kullanımının gerekip gerekmediği doktora danışılmalı. Doktor önerisi olmadan asla iyot veya guatr ilacı kullanılmamalıdır.
Ayrıca gebeler mutlaka iyotlu tuz kullanmalıdır. Yüksek tuzlu beslenme önermediğimiz için de gereksiz tuz kaynaklarından (salamura, hazır besinler, cips vb.) uzak durmaları gerekir.
MUZ VE ÇİLEK İYOT DEPOSU
Türkiye'deki iyot eksikliğinin temel nedeni su ve besinlerdeki iyot eksikliğidir.
Ülkemizde görülen iyot eksikliğine karşı Sağlık Bakanlığı'nın yönergeleri ile yemeklik tuzlara iyot katılması sağlanmış ve iyotsuz tuz satışı yasaklanmıştır.
Deniz tuzu ve Himalaya tuzunda da iyot bulunduğu için kullanılması önerilmektedir.
İyotlu tuzlar, ışık geçirmeyen ağzı kapalı kutularda ve serin bir yerde muhafaza edilmelidir.
Yemeklerde kullanılan iyotlu tuzun miktarında aşırıya kaçılmaması gerekir.
Diğer önemli nokta; tuz, yemeklere yemek piştikten sonra ilave edilmelidir. Yoksa iyot, pişen yemeğin buharı ile kaybolmaktadır.
Bunun dışında besin olarak deniz ürünleri, kırmızı et ve kümes hayvanlarının göğüs eti ile ceviz başta olmak üzere kuruyemiş ve tahıllar, süt ve süt ürünleri, yumurta, çilek, muz; zengin iyot içermeleri nedeniyle tüketilmelidir.
İYOT EKSİKLİĞİ DERS NOTLARINI ETKİLEYEBİLİR
İyot eksikliği, gelişme dönemlerine göre kişileri farklı etkiler. Yenidoğan dönemindeki bebeklerde; kaba ağlama sesi, büyük dil, emmeme, halk arasında bıngıldak denilen kafadaki yumuşak kısımların normalden daha geniş olması şeklinde görülür. Kretenizm denilen bu durumun doğumdan itibaren ilk üç ay içeresinde tespit edilip tedavi edilmesi gerekir. Aksi halde geri dönmeyen zihinsel bedensel gelişme bozuklukları olabilir.
Büyüme çağındaki çocuklarda boy uzamasında durma ve gelişme geriliği önemli bir belirtidir. İyot eksikliği olan okul çağındaki çocuklarda ders başarısında düşüklük, ezberleme ve öğrenme güçlüğü görülür. Daha önce dersleri iyiyken özellikle zihinsel karmaşık işlevler gerektiren matematik gibi derslerin başarısında azalma, iyot eksikliği ve hipotiroidzm yönünden önemli bir belirtidir.
Gelişme çağındaki iyot eksikliği zeka puanında geriliğe de neden olmaktadır.
